Λαϊλιάς
O Λαϊλιάς, ο σπουδαιότερος δασικός πνεύμονας του νομού Σερρών και ο σημαντικότερος τόπος αναψυχής των Σερραίων, βρίσκεται στο δυτικό τμήμα των βουνών της Βρόντους. Με έκταση 33.000 στρεμμάτων, το δάσος αποτελείται, κυρίως, από δασική πεύκη και οξιά. Ο ορεινός όγκος του Λαϊλιά βρίσκεται βόρεια από την πόλη των Σερρών και σε απόσταση 25 χλμ., με κατεύθυνση από ΒΑ προς ΝΔ. Το ύψος της ορεινής αυτής ζώνης, από την επιφάνεια της θάλασσας, κυμαίνεται, από 700μ. (Ρέμα Κονλού) έως και την Κορυφή Αλή Μπαμπάς (ύψος 1849μ.) απ' όπου ο ορειβάτης, καθώς φυσά ο παγερός Βοριάς από τη χιονισμένη Θράκη, κάνοντας αίθρια τα πάντα, αντικρύζει, στην ολότητά του, τον πολύχρωμο, τον ωραιόφθαλμο, τον καρποδότη κάμπο των Σερρών.
Το όνομα Λαϊλιάς, κατά την επικρατέστερη εκδοχή, προήλθε από παραφθορά του τουρκικού τοπωνυμίου Yailas=Γιαϊλιάς, που σημαίνει παραθεριστικός οικισμός, ενώ ετυμολογείται και από παραφθορά του ονόματος του αγίου των Ελληνικών βουνών Προφήτου Ηλία. Kατά τον Τούρκο περιηγητή Ελβιά Τσελεμπή, που επισκέφθηκε τον Λαϊλιά το 1668 «...πράγματι, το βουνό αυτό, (είναι) τόπος με λαμπρό αέρα, αληθής θελξικάρδιος παράδεισος, ανώτερος του οποίου δεν υπάρχει». Για την εξυπηρέτηση των 2.000 παραθεριστών, πάντα κατά τον ίδιο περιηγητή, υπήρχαν διάσπαρτα στο δάσος του Λαϊλιά, περίπου σαράντα Τζαμιά, δύο Λουτρά, ένα Σχολείο, Χάνια (Πανδοχεία) και ιεροδικαστήριο.
Το ανάγλυφο της περιοχής του βουνού, κατά κανόνα, παρουσιάζει σειρές από ομαλές κορυφές, ενώ, από υδρολογική άποψη, η περιοχή αποτελεί τμήμα της λεκάνης απορροής του ποταμού Κρουσοβίτη. Γεωλογικά, ο Λαϊλιάς, είναι τμήμα της κρυσταλλοσχιστώδους μάζας του ορεινού όγκου της Ροδόπης και έχει πετρώματα, κυρίως, υψηλού βαθμού μεταμορφώσεως, όπως γνεύσιο, μάρμαρα, σχιστόλιθο. Η ηλικία των πετρωμάτων χρονολογείται από την Προκάμβιο έως και την Κατωπαλαιοζωική εποχή. Το βιοκλίμα της περιοχής είναι όμοιο με τα βιοκλίματα της μεσευρώπης και έτσι ο Λαϊλιάς έχει υπέρυγρο βιόκλιμα με δριμύ χειμώνα.
Ο επισκέπτης του Λαϊλιά, εντυπωσιάζεται από την πλούσια χλωρίδα του, στην οποία έχουν καταγραφεί 515 είδη, από τα οποία τα 345 είναι πολυετή ποώδη, τα 44 θάμνοι ή δενδρύλλια, τα 22 δέντρα και τα 104 μονοετή είδη, ενώ είκοσι και μία ποικιλίες φυτών και κατώτερες φυτικές μονάδες, από τη χλωρίδα του δάσους, είναι μοναδικές, μερικές σε ολόκληρη την Ελλάδα και κάποιες στο βορειοελλαδικό χώρο. Το χειμώνα σιωπά το δάσος του Λαϊλιά, καθώς σκεπάζεται από τις υγροπόρευτες αέριες νεφέλες, που δροσοντυνουν την οξιά και θηριόμορφες όψεις δίνουν στα βαρυχιονισμένα κέδρα. Την Άνοιξη και κυρίως την εποχή της βλαστικής περιόδου, το δάσος πλημμυρίζει από χρώμα, καθώς ανθίζουν οι προάγγελοι της άνοιξης, τα βολβόφυτα και τα κονδυλόφυτα: Crocus bilforus, Crocus pulchellas κ.λ.π..
Στην πανίδα του Λαϊλιά καταγράφεται ένας πλούσιος κόσμος θηλαστικών, με χαρακτηριστικότερα είδη: το λαγό (Lepus europaeus), τον Ασβό (Meles meles), την Αλεπού (Vulpes vulpes), το Ζαρκάδι (Capreolus capreolus), τον Αγριόχοιρο (Sus scrofa), την Αγριόγατα (Felis sylvestris) κ.α., ενώ, ενίοτε, ο λύκος και η αρκούδα βρίσκουν καταφύγιο στις πιο απρόσιτες για τον άνθρωπο γωνιές του δάσους. Περισσότερα από σαράντα είδη πτηνών υπάρχουν μέσα στο οικοσύστημα του Λαϊλιά, με χαρακτηριστικότερα, το Ξεφτέρι (accipiter nisus), το Ψευταϊδόνι (Cettia cetti), το Φιδαετό (Circaetus gallicus), τον Αετομάχο (Lanius collurio) κ.α. Στις ανατολικές και δυτικές πλευρές του δάσους ζουν διάφορα είδη ερπετών όπως π.χ., ο Λαφιάτης (Ela-Μpie guatuorlneata), η Πρασινόσαυρα (Lacerta viribis), η Βαλκανόσαυρα (Pobarcis taurica), η Οχιά (Vipera ammodyts) κ.α. ενώ στα αμφίβια, που ζουν στις υγρότερες περιοχές του δάσους, έχουν καταγραφεί ο Πρασινόφρυνος (Bufo viridis), ο Χωματόφρυνος (Bufo bufo), ο Τρίτωνας (Triturus cristatus) κ.α.
Oι καλυμμένες από δάση οξιάς και ορεινής πεύκης πλαγιές των κορυφών του Λαϊλιά (με κωδικό GR 1260007 στο πρόγραμμα NATURA 2000), προσφέρουν στον επισκέπτη του δάσους δυνατότητες για κυνήγι, κατασκήνωση, χειμερινά αθλήματα, φωτογραφία, ζωγραφική, μελέτη τής φύσης, αναρρίχηση, ορεινή ποδηλασία και πεζοπορία στο περιπατητικό μονοπάτι Ε6. Στο κέντρο σχεδόν του Λαϊλιά υπάρχει ο Σφαγνώνας Μπαλτά Τσαΐρ, ένας σπουδαίας σημασίας για τη μελέτη της ιστορίας του δάσους, παλαιοβοτανικός χώρος. Ο Σφαγνώνας έχει ανακηρυχθεί «Διατηρητέο μνημείο της Φύσης» και περιοχή «ιδιαιτέρου Φυσικού κάλλους». Στην υδατοβριθή αυτή περιοχή, με την πλούσια βλάστηση, υπάρχουν υποδομές αναψυχής των επισκεπτών.
Ιστορικά στοιχεία, που εντοπίστηκαν στο ευρύτερο ορεινό συγκρότημα της Βροντούς δείχνουν πως η περιοχή του Λαϊλιά κατοικήθηκε από την πρώιμη νεολιθική εποχή. Το αποτέλεσμα μελετών, για την εξέλιξη της βλάστησης στο δάσος του Λαϊλιά, βεβαιώνει τις σημαντικές αλλαγές από ανθρώπινη επέμβαση που έγιναν σε αυτό περί το 1200π.Χ., εποχή εγκατάστασης στην περιοχή της φυλής των Σιριοπαιόνων. Οι Σιριοπαίονες, στην πρώιμη αρχαϊκή εποχή, στήριξαν την αύξηση της ισχύος τους στην εκμετάλλευση των επιφανειακών μεταλλευμάτων που υπήρχαν στην περιοχή του Δάσους και στην ξύλευση της ελάτης, σε τέτοιο βαθμό, που άλλαξαν με αυτή τους τη δραστηριότητα την ισορροπία στη χλωρίδα του δάσους.
Η ύπαρξη στην εξωδασική ζώνη, και κοντά στο χωριό Ορεινή, αρχαίου κάστρου και μεταλλουργείου σιδήρου μας βεβαιώνει πως, πράγματι, η ξύλευση του δάσους από τους αρχαίους κατοίκους γινόταν για την καμίνευση μεταλλεύματος από το οποίο κατασκεύαζαν όπλα και σιδηρά εργαλεία, πιθανότατα και αργυρά κοσμήματα, όπως και οι κάτοικοι της Άνω Βρόντους (χωριό βόρεια του Λαϊλια) που, εως και το 1913, σε οκτώ χυτήρια, κατασκεύαζαν με παλαιές μεθόδους σιδερένια σκεύη και εργαλεία με πρώτη ύλη από το δάσος και το έδαφος του βουνού.
Στο Λαϊλιά και στη θέση «Ολύμπια» λειτουργεί από το 1956, με ευθύνη του Ορειβατικού Συλλόγου Σερρών ένα θαυμάσιο καταφύγιο, που προσφέρει υπηρεσίες στους πεζοπόρους και επισκέπτες του δάσους. Από το 1980 στη θέση «Κατιμέρια» υπάρχει το Σαλέ του Ορειβατικού Συλλόγου που, εκτός από την υψηλής ποιότητας προσφορά υπηρεσιών στους χιλιάδες εκδρομείς, υποστηρίζει, μία ελεγχόμενη πίστα καταβάσεων μήκους 1.000 μ, που εξυπηρετείται με αναβατήρα Ski Lift μήκους 900μ. και δυνατότητα ανάβασης στην κορυφή του Αλή Μπαμπά 800μ. χιονοδρόμων την ώρα. Στον Λαϊλιά, για τους extreme χιονοδρόμους, λειτoupγoύv ανάλογες των δυνατοτήτων τους πίστες, ενώ η πίστα για τους αθλητές του διάθλου θεωρείται μια από τις καλύτερες της Ελλάδος.
Ένα από τα γραφικότερα μονοπάτια του Λαϊλιά οδηγεί σε έναν τεράστιο μονόλιθο, το βράχο της «Κατίγκας». Οι Τούρκοι ονόμαζαν το βράχο «Αγί-Καγιασί», που πάει να πει, βράχος της αρκούδας. Από την κορυφή του φυσικού αυτού μνημείου, ο τολμηρός ορειβάτης θαυμάζει, σε όλες τις εποχές του χρόνου, το μοναδικής ομορφιάς δάσος οξιάς και ορεινής πεύκης, που πολύχρωμο απλώνεται μπροστά του. Οι πιο ευαίσθητοι στη φαντασία από τους επισκέπτες αυτής της περιοχής, επηρεασμένοι ίσως και από το θρύλο που θέλει την Κατίγκα, την όμορφη, αλλά απογοητευμένη από την αθέτηση υποσχέσεως του αγαπημένου της, τσελιγκοπούλα, να δίνει τέλος στη ζωή της πέφτοντας στο κενό από την κορυφή του βράχου, ακούν, καθώς ο αέρας σφυρίζει στα κλαδιά της οξιάς, τη σπαρακτική φωνή της. Ένας ακόμη θρύλος, που σχετίζεται με το δάσος του Λαϊλιά, σώζεται στις ταξιδιωτικές αναμνήσεις του Εβλιά Τσελεμπή. Σύμφωνα με αυτόν το θρύλο, στο πυκνό δάσος του Λαϊλιά, ζούσε κάποτε ή, λατρευόταν εκεί, ο Πέρσης Ζαλ, ο μυθικός Ζαρατούστρα. Ο θρύλος αυτός σώζει μνήμες από την κάποτε μακροχρόνια παρουσία των Περσών στην περιοχή των Σερρών. Κατά τον Ηρόδοτο (V 12-6) οι Πέρσες έζησαν στην περιοχή του κάμπου των Σερρών δύο φορές. Την πρώτη το 513-512 π.Χ. όταν ο Μεγάβαζος, στρατηγός του Δαρείου Α', αιχμαλώτισε και μετέφερε με τη βία τους Σιριοπαίονες στα βάθη της Περσίας και τη δεύτερη, μετά την ήττα τους στη Σαλαμίνα το 480 π.Χ. (Ηρόδοτος VIII 115-16), προκειμένου να ανασυντάξουν τις δυνάμεις τους.
Στο δάσος του Λαϊλιά, που προστατεύεται από νόμους και αποφάσεις της Ελληνικής Πολιτείας και την Οδηγία 92/43/Ε.Ο.Κ - Δίκτυο Natura 2000, κάθε χρόνο γίνονται λαϊκές εκδηλώσεις, με κέντρο το γραφικό παρεκκλήσι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.
