Αρχοντικά της Σιάτιστας
Η πόλη της Σιάτιστας βρίσκεται νοτιοδυτικά και σε απόσταση 27 χιλιομέτρων από την πόλη της Κοζάνης. Ελάχιστες περιοχές της Ελλάδας μπορούν να καυχώνται για την πολιτιστική τους ταυτότητα και την αρχιτεκτονική τους ιδιαιτερότητα, όπως η Σιάτιστα στην καρδιά της Δυτικής Μακεδονίας.
Η Σιάτιστα αν και κατέχει μια απομονωμένη θέση μέσα στη Δυτική Μακεδονία, αποτελεί, από το 1600 περίπου, ένα αξιόλογο βιοτεχνικό κέντρο. Οι κάτοικοί της ασχολούνται με την υφαντική, τη γουνοποιία, τη βαφική τέχνη και την αμπελοκαλλιέργεια. Αρχίζει ταυτόχρονα μια εμποροαγωγιάτικη δραστηριότητα των Σιατιστινών προς τα Γιάννενα, που με τον καιρό επεκτείνεται προς τα βόρεια, τη Βενετία, τη Ρωσία και περισσότερο στην Κεντρική Ευρώπη, τη Βουδαπέστη και τη Βιέννη.
Κατά το 18ο και 19ο αιώνα η Σιάτιστα γνώρισε τεράστια οικονομική ακμή, λόγω των εμπορικών της συναλλαγών με την δυτική Ευρώπη. Η επαφή αυτή των Σιατιστινών με τον πολιτισμό της ελεύθερης Ευρώπης είχε ως αποτέλεσμα την πνευματική και κοινωνική ανάπτυξή τους και την άνοδο του βιοτικού τους επιπέδου. Οι συνθήκες της γενικής αυτής ευημερίας συντέλεσαν στην ανάπτυξη των τεχνών και προπάντων της αρχιτεκτονικής. Τα Αρχοντικά της Σιάτιστας (που αγγίζουν τα 100) και οι μεταβυζαντινές εκκλησίες της (περίπου 20) είναι από κάθε άποψη ξεχωριστά. Οι εκκλησίες της Σιάτιστας καθηλώνουν με την υποβλητική μορφή τους και τη μοναδική τους ατμόσφαιρα, προβάλλοντας τα ξυλόγλυπτα τέμπλα τους και τις εικόνες σπουδαίων εκπροσώπων της κρητικής σχολής (π.χ. Πουλάκης).
Τα αρχοντικά της Σιάτιστας, χαρακτηριστικά δείγματα της αρχιτεκτονικής του 18ου αιώνα είναι χτισμένα από περιπλανώμενες συντεχνίες (συνάφια) Ηπειρωτών και Μακεδόνων μαστόρων. Τριάντα περίπου απ’ αυτά σώζονται ακόμη και σήμερα.
Όλα σχεδόν τα αρχοντικά είναι οικοδομημένα πάνω στο ίδιο περίπου σχέδιο και με την ίδια διαρρύθμιση των εσωτερικών χώρων. Εξωτερικά πρόκειται για διώροφα σπίτια, που επιβάλλονται με τον όγκο τους, τους ψηλούς, πέτρινους κι απόρθητους τοίχους της αυλής και τις πολεμίστρες που ανοίγονται σε διάφορα σημεία για την προστασία τους από επιδρομές. Εκείνο που χαρακτηρίζει το εσωτερικό τους είναι οι άνετοι και πλούσια διακοσμημένοι χώροι με ξεχωριστές απεικονίσεις, βενετσιάνικα τζάμια στα παράθυρα, βιτρώ, ξυλόγλυπτα ταβάνια, σκαλιστές επιγραφές, τοιχογραφίες που απεικονίζουν παραστάσεις με στοιχεία πραγματικά, ιστορικά και συμβολικά. Αυτοί οι άνετοι και πλούσια διακοσμημένοι χώροι χαρακτηρίζονται από αυτοτέλεια, αλλά διατηρείται και η εσωτερική επικοινωνία μεταξύ τους, με την ύπαρξη ενός πυρήνα, γύρω από τον οποίο γίνεται η διάταξη των χώρων.
Επισκέψιμη είναι η παραδοσιακή κατοικία Τσιότσιου - Ντέρου.
